Like sikkert som at bjørka sprett, den første pinneisen vert inntatt, og ein får sår hals grunna for tidleg t-skjorte-debut, blomstrar debatten om bunad kvart år i mai. I år er ikkje eit unntak, men det er snarare den heimesydde festdrakten som er utfordrar. Eller er det meir presist å seie "Fæstdrakt"?

Det er ingen tvil om at det er damene bak Fæbrik som har fått sygleda til å blusse opp hjå feststemte damer og menn over heile landet. Mønstera deira har blitt brukt til å sy den eine fargerike og mønsterrike kreasjonen etter den andre, og Instgram-emneknaggen #fæstdrakt ser ut som verdas lekraste smågodtpose.

Men er dette ein trugsel for bunadstradisjonen i Noreg?

Først av alt. Bunaden er i ei særstilling og noko ein ikkje skal tuske med. Årsaka? Den er ikkje kun ein bunad, festdrakt eller eit  alternativt treningsmål for #sommarkroppen. Den er noko langt viktigare. Ein kultur- og historiebærar. Frå sine første steg som politisk plagg i forkant av unionsoppløysinga og i hundreåra etter, har den vore med på å bygge identitet og tilhøyrsle i bygd og by. Bunaden viser geografiske røter, handverkstradisjon men også forteljingar om daglegliv og fest i gamle dagar.

Dei over 450 bunadane i Noreg er somme stader direkte kopiar av kvardags- eller festdraktar ein nytta i eit særskilt geografisk område før i tida. Andre stader har ein ikkje hatt eit fullstendig drakt å gå ut i frå, og ein har konstruert ein ny bunad for området basert på gamle bilete, skildringar og lause draktmateriale. Bunaden min, Etnebunaden, er i sistnemnte kategori og bygger på draktplagg frå 1800-talet som ein har laga ei etterlikning av.  

I fargebruk, mønster og sting, er dei norske bunadane rett og slett ein historisk gjenstand som ein ikkje først og fremst ser på museum, men som er i bruk ute blant folk, gjerne fleire gonger i året. Det er unikt.

Norges husflidslag har gjort og gjer eit utruleg viktig arbeid for å bevare bunadstradisjonen i Noreg. Dei har no saman med fire andre organisasjonar, via Kulturdepartementet, søkt om å få norsk bunadstradisjon på UNESCO si liste over menneskeheita si immaterielle kulturarv. Det håpar eg vert innvilga.

Så, når bunaden er slik ein viktig del av den norske kulturarva. Er det ikkje fare for at oppdikta festdraktar, same om dei er heimesydde eller kjøpt frå Kina, kan viske ut særpreget ved den norske bunaden? Eg meiner nei. Så lenge ein har handverkarar som kan tilverke bunadar og dei ulike bunadane er godt dokumentert, vil dei alltid vere i ein eigen kategori. Å havne på UNESCO-lista ville ha forsterka dette.

Samstundes er det også nokre praktiske sider som gjer at bunadsmonopol er ein dårleg idè. Bunad er dyrt. Å betale titals tusen for ein festdrakt, er ikkje noko alle kan ta seg råd til. Det betyr at det lenge har vore eit litt udemokratisk plagg, når ein kun har kunne velje mellom bunad og vanlege festklede, og at alt anna har vore tabu. At det er blitt trendy å sy eigenkomponerte festdraktar og også at det er blitt meir vanleg å kjøpe bunad brukt, er berre bra for feststemte folk over heile landet.

Samstundes kjem Barbro Tronhus Storlien, styreleiar i Norges Husflidslag og bunadtilverkar, med eit viktig poeng i denne kronikken. Prisen ein betaler for ein bunad, er den faktiske prisen på materialet og timane det tek å sy den. Å sy bunadar er ikkje noko ein blir rik på. Det er eit verdifullt innspel i ei tid der me lever med fast fashion og er vande med å ikkje betale den faktiske prisen på kva eit plagg eigentleg kostar.

Eg ber Etnebunaden min med stoltheit men er skeptisk til å endre på den utover kva som er dokumentert som Etnebunad. Å bruke eit sjal eller anna som ekstra tilbehør går fint, men å endre fargar og mønster i sjølve bunaden, som går på tvers av kva som er rekna som oppskrifta, hadde eg nok tenkt på som historieforfalsking og øydelegging av bunaden. Då ville eg heller ha sydd meg ein festdrakt i tillegg, og slått meg skikkeleg laus.

Konklusjonen er altså, heia reindyrking av bunad og reindyrking av festdrakt! To plagg som fint kan sameksistere i klesskapet og i folkemengda på 17. mai.